รู้จัก ELIZA ปฏิวัติความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ แชตบอตจักรกล
ทฤษฎีการศึกษาปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และเครื่องจักรที่สามารถตอบโต้กันได้ถูกพูดถึงครั้งแรกโดย Alan Turing ผู้ถือเป็นบิดาแห่งวิทยาการคอมพิวเตอร์ในยุคสมัยใหม่ในปี 1950 โดยเขาตั้ง THE TURING TEST เพื่อสร้างสมมุติฐานว่าเครื่องจักรที่มีปัญญาแท้จริง (TRULY INTELLIGENT MACHINE) สามารถโต้ตอบกับมนุษย์ได้อย่างที่ยากจะแยกออกว่าเป็นบทสนทนาหรือการโต้ตอบของมนุษย์หรือเครื่องจักร หุ่นยนต์ หรือคอมพิวเตอร์ (ในสมัยนั้นเรียกว่า Bot หรือ Machine)
ELIZA เป็นโมเดลภาษาที่ถูกสร้างขึ้นโดยโจเซฟ ไวเซนบอม เพื่อทดสอบทฤษฎีการโต้ตอบเครื่องจักรกับมนุษย์ในปี 1960 ทฤษฎีนี้เสนอว่าการโต้ตอบที่เกิดขึ้นระหว่างคอมพิวเตอร์และมนุษย์ไม่ได้แสดงถึงความฉลาดหรือความสามารถของคอมพิวเตอร์ แต่เป็นเพียงการโต้ตอบที่ฉาบฉวยเท่านั้น
ELIZA ถูกเปิดตัวในช่วงปี ค.ศ. 1964-1966 โดยใช้สคริปต์ที่มีชื่อว่า DOCTOR ซึ่งเป็นสคริปต์ที่ได้รับแรงบันดาลใจจากหลักการให้คำปรึกษาแบบไม่นำทาง (Non-directive counseling) ของนักจิตวิทยาชื่อดังคาร์ล โรเจอส์ (Carl Rogers)
หลักการปรึกษาไม่นำทาง คือ หลักความคิดทางจิตวิทยาที่เชื่อว่าผู้ที่รู้จักความเจ็บไข้ทางจิตใจของตนเองดีที่สุดคือตนเองเอง ดังนั้นนักจิตวิทยาจึงมีหน้าที่เรียกให้ผู้ป่วยคิดเองโดยการถามคำถามให้เข้าใจตนเองมากขึ้น เพื่อให้สามารถแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ด้วยตนเองได้ แทนที่จะให้คำแนะนำหรือวิธีการแก้ไขปัญหาที่ผู้ป่วยไม่สามารถทำได้จริง ซึ่งอาจส่งผลเสียต่อผู้ป่วยได้
กลไกการทำงานของ ELIZA คือการประมวลผลคำสำคัญในรูปประโยคแล้วจัดเรียงใหม่ในรูปแบบของคำถาม เพื่อเข้าใจและขยายความหมายของประโยค ในภาษาอังกฤษ, คำกริยาและขยายกริยาเป็นส่วนสำคัญที่ช่วยให้เข้าใจและขยายความหมายได้ เช่น ถ้าป้อนประโยค “ฉันต้องการหนีจากบ้านของฉัน” สคริปต์ ELIZA จะแบ่งประโยคออกเป็นวรรคและให้น้ำหนักกับคำสำคัญ เช่น “…..หนีออกจากบ้านของฉัน” จะถูกจัดเรียงใหม่เป็นคำถาม
หลังจากนั้น ELIZA จะสร้างคำตอบที่เหมาะสมออกมาโดยการปรับเปลี่ยนคำในประโยคให้กลายเป็นคำถาม ซึ่งจะมีเป้าหมายเพื่อทำให้ผู้ถามเริ่มตอบคำถามตัวเอง นอกจากนี้ยังสามารถกระตุ้นความคิดให้กับผู้ทดลองหลายคนและเปิดโอกาสให้พิจารณาเรื่องที่ควรกระทำในชีวิตจริง ๆ
“ไวเซนบอม” อนุญาตให้ผู้ป่วยทางจิตเวชและอาสาสมัครทดลองใช้ ELIZA มีผู้คนหลายคนพบว่าตัวเองและ ELIZA เชื่อมโยงกัน รู้สึกถูกดึงดูดใจตามคำตอบของ ELIZA แม้แต่ “ไวเซนบอม” และผู้ช่วยของเขายังเคยพบ ELIZA แบบลับๆ เพราะรู้สึกว่าช่วยในการผ่อนคลายบางอย่างในใจได้
การทดลองแสดงให้เห็นว่า การสร้างแชตบอตที่ง่ายไม่จำเป็นต้องเข้าใจความเป็นมนุษย์ ก็สามารถมีผลต่อสภาพจิตใจของมนุษย์ได้ การทดลอง ELIZA ได้นำไปใช้ในงานวิจัยต่าง ๆ ในด้านปัญญาประดิษฐ์และคอมพิวเตอร์ เพื่ออธิบายการปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และเครื่องจักร
ELIZA สู่ Generative AI แม้ว่าจะไม่สามารถทำหน้าที่แทนมนุษย์ได้ในยุคบุกเบิก แต่มันก็สามารถมองเห็นได้ว่าการตอบสนองของ ELIZA มีผลต่อวิธีคิดและความรู้สึกของมนุษย์อย่างสำคัญ
ELIZA ถูกสร้างขึ้นมาจากสคริปต์ที่ง่ายแต่มีความเชี่ยวชาญในด้านจิตวิทยา สคริปต์นี้ถูกนำมาใช้จริงโดยนักจิตวิทยา เพราะฉะนั้น ELIZA ไม่ใช่สิ่งที่ง่ายแต่เป็นสิ่งที่มีผลกระทบต่อมนุษย์โดยเฉพาะผู้เชี่ยวชาญในวงการนี้
การปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับเครื่องจักรที่มีสคริปต์ง่าย ๆ สามารถสร้างความรู้สึกให้กับผู้คนได้อย่างมีประสิทธิภาพ อย่างไรก็ตามถ้าเราลองนึกซึ้งถึงเครื่องจักรที่มีสคริปต์ที่ซับซ้อนและมีข้อมูลมหาศาลที่เกินกว่าช่วงชีวิตของเรา และถูกเทรนด้วยความสามารถเฉพาะทางด้วยข้อมูลองค์ความรู้มหาศาล นั่นจะทำให้เครื่องจักรดูเป็นอย่างไร
การทดสอบ Eliza ได้ถูกนำไปใช้ในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และเครื่องจักรอย่างหลากหลาย และดูเหมือนว่าในอนาคต Generative AI ที่พัฒนาอย่างก้าวกระโดดจะทำให้เครื่องจักรสามารถตอบสนองกับมนุษย์ได้อย่างแท้จริง และเราอาจไม่สามารถแยกเห็นได้ว่าเครื่องจักรหรือมนุษย์กำลังพูดกับเรา
